Geschiedenis
Examenonderwerp Ten Oorlog
Vier oorlogen worden vergeleken op acht gebieden.
Dus: 4 oorlogen:
o Napoleontische Oorlogen (1792-1815)
o Krim-Oorlog (1853-1856)
o Frans – Duitse Oorlog (1870-1871)
o Eerste Wereldoorlog (1914-191
Vergeleken op acht gebieden:
A. Oorzaken en aanleiding
-> oorzaken duren lang, de aanleiding is het laatste oorzaak (“de druppel”).
B. Verloop van de oorlog
-> wat gebeurt er, wie wint?
C. Oorlog voering
-> op welke manier wordt er gevochten?
D. Economie en oorlog
-> effect op economie, hoe werd de economie ingeschakeld?
E. Soldaten in de oorlog
-> omstandigheden van soldaten, aantallen slachtoffers.
F. Burgers in de oorlog
-> omstandigheden van burgers
G. Pers en propaganda in de oorlog
-> is er propaganda? (=eenzijdige politieke reclame) Is er vrije pers?
H. Gevolgen van de oorlog
-> zie je de oorzaken van de volgende oorlog?
Historisch kader
1700-1800:
Absolutisme (1 persoon alle macht) en standenmaatschappij (je wordt geboren in een groep die jou plaats in de samenleving bepaalt). Hier komt kritiek op -> Verlichting (idee dat iedereen kansen moet hebben en veel kan bereiken, meer democratie).
1800-1900:
Industrialisatie (machines nemen handwerk over) leidt tot:
o Democratisering (want rijke burgers door de industrie wilden ook iets te zeggen hebbe).
o Klassensamenleving (je bezit bepaald jouw plaats in de samenleving)
o Concurrentie tussen Europese staten: wapenwedloop, imperialisme (groot wereldrijk willen hebben) en nationalisme.
o Meer welvaart en meer informatie.
o Feminisme (vrouwen strijden voor gelijke rechten).
1 Napoleontische Oorlogen (1792-1815)
A Aanleiding en oorzaken
Oorzaken:
1789:
Franse Revolutie (verlichte burgers grijpen de macht).
Hierdoor:
o Angst in andere landen voor revolutie.
o Naar Oostenrijk gevluchte Franse edelen dringen aan op oorlog met de Fransen.
Aanleiding:
Frans ultimatum aan Oostenrijk: “Stop met hulp aan onze adelen”.
Oostenrijk verwerpt dit.
Oostenrijk vraagt en krijgt hulp van Pruisen.
De eerste coalitieoorlog is begonnen. (van de totaal 7)
B Verloop van de oorlog
1792-1795: Eerste coalitie oorlog van France tegen
Oostenrijk + Pruisen.
Eerst: gaat slecht voor Frankrijk.
Hierdoor: radicale revolutionairen (burgers) meer macht.
Hierdoor: France slaat terug.
Hierdoor: Republiek, Spanje + Engeland gaan in de coalitie.
France verslaat de landen, maar oorlog in Engeland onmogelijk, want Engeland is het machtigst op zee.
1798: Veldtocht van generaal Napoleon naar Egypte om Engelse
handel dwars te zitten. Mislukt uiteindelijk, maar Napoleon
hierdoor wel populair geworden.
1799: Napoleon grijpt macht in France.
o Kroont zichzelf in 1804 tot keizer.
o Verslaat verschillende coalities, verovert gebied.
o In overoverde gebieden voert hij Franse wetgeving in.
o Trouwt in 1810 met Oostenrijkse prinses. Maar: geen vrede.
1806: Continentaal stelsel: boycot economie Engeland door France.
1812: Keerpunt: veldtocht naar Moskou. Moskou wordt bezet, maar
Fransen moeten terugkeren > veel soldaten sterven door kou
en honger.
1813: Volkerenslag bij Leizig: een grote coalitie verslaat de Franse
legers.
1814: Parijs wordt bezet, Napoleon verbannen.
1815: Napoleon keert terug en wordt definitief verslagen bij
waterloo.
> Verdrag van Wenen
C Oorlog voering
Franse successen door:
o Artillerie (hevige beschietingen vooraf aan de aanval).
Veel adellijke offieren (cavalerie) weg door revolutie, hierdoor ook een zwakkere infanterie (mannen te voet).
> er was iets nodig om dit te compenseren > artillerie.
o Dienstplicht (hierdoor grote legers. Werd ingevoerd door de radicalen in de eerste coalitie-oorlog.)
o Wetenschappers werden verplicht nieuwe wapens en tactieken te verzinnen.
Daardoor: andere landen nemen Franse tactieken over. (bijvoorbeeld de dienstplicht.)
D Economie en oorlog
o Verlies aan arbeidskrachten door dienstplichten.
o Hoge belasting.
o Verarming van de bevolking door “leven van het land” door soldaten.
o Continentaal stelsel (1806, isolatie van Engeland)
> Engeland gaat zich hierdoor meer op koloniën richten
> uitbreiding Britse Rijk. (tegenovergestelde van wat Napoleon wilde bereiken)
DUS: oorlog grote invloed op economie.
E Soldaten in de oorlog
Omstandigheden:
o In grote veldslagen veel gewonden en doden. (door Artillerie en een slechte medische verzorging > dat was nog een taak van particulieren en niet de overheid.)
o Uitputting door lange afstanden.
o “Leven van het land” leverde vaak niet genoeg voedsel op.
o Grote invloed van het weer. (Bijvoorbeeld de kou in Moskou.)
F Burgers en Oorlog
Hele maatschappij ingezet voor oorlog:
o Wetenschappers moesten leger moderniseren.
o Hoge belastingen.
o Dienstplicht (ook in bezette gebieden).
o Tekorten vanwege continentale stelsel.
o “leven van het land” last voor de bevolking.
Veel burgers in andere landen aanvankelijk enthousiast over Fransen (want: revolutie), maar de Fransen bleken uiteindelijk bezetters en geen bevrijders.
G Pers en Propaganda
Alle landen gebruikten propaganda, en er was ook vertspropaganda in bezetten gebieden. Hoe? :
o Drukpers (bv. Kranten).
o Muziek.
o Schilderkunst.
o Beeldhouwkunst.
H gevolgen van de oorlogen
1815: Wener Congres: de Restauratie (“terug keer naar het oude”)
en herstel Europese machtsevenwicht (europese landen
ongeveer even veel macht). De Grote man van dit congres:
Von Metternich (Oostenrijk).
o Koning in Frankrijk terug.
o Bezette gebieden werden teruggegeven.
o Meer samenwerking Duitse staten:
- Duitse Bond (politiek) opgericht.
- 1834: Tolunie (economisch) opgericht.
o Koninkrijk der Nederlanden opgericht (NL + België + Luxemburg).
o Legers werden weer huurlegers.
o Conflicten moeten worden opgelost door praten (Europa als “concert van staten”).
o Heilige of Grote Alliantie (Pruisen, Rusland, Oostenrijk) wordt gevormd: conservatief, bescherming christenen, “samen tegen liberale onrust”.
>gevolg van Restauratie: veel burgers ontevreden (want wilden meer invloed!) > veel liberale opstandjes > leger werd ingezet tegen eigen bevolking.
2 De Krimoorlog (1853 – 1856)
A Oorzaken en aanleiding
Oorzaken:
o Na liberale revoluties in Frankrijk en Engeland 1848 een liberaal machtsblok. Stond lijnrecht tegenover conservatief blok (Heilige Alliantie).
o Rusland is machtig en wil gebied uitbreiden rond de Zwarte Zee ten koste van het Turkse (of Osmaanse) Rijk.
Frankrijk en Engeland hier bang voor want handelsbelangen in dat gebied (bijv. vaarroutes naar koloniën).
Aanleiding:
Russische Tsaar Nicholaas I eiste bescherming van Christenen in het Turkse Rijk en van de heilige plaatsen in Jeruzalem en stelde de Turkse sultan een ultimatum > afgewezen door de sultan.
B Verloop van de oorlog
1853:
o Internationaal overleg mislukt.
o Rusland bezet grensgebied met Turkse Rijk.
o Turkse vloot wordt vernietigd door Russische vloot.
o Turkse Rijk vraagt en krijgt steun van:
- Engeland (handelsbelangen)
- France (Handelsbelangen en Napoleon III zag zichzelf als beschermer van christenen en niet als Tsaar)
1854:
Oostenrijk dwingt Rusland gewonnen gebied aan Oostenrijk af te staan (en Rusland doet dut want wil niet ook oorlog met Oostenrijk).
Sep. 1854 – Nov. 1855: Feitelijke oorlogshandelingen:
o Zeeblokkades tegen Rusland.
o Brits-Frankrijk landing op de Krim. Veldslagen onbeslist, dus besloten Brits-Franse troepen tot belegering Russische haven Sebastopol > succesvol.
1855:
Troonwisseling in Rusland, nieuwe tsaar wil wel praten over vrede.
1856:
Vrede van Parijs.
C Oorlog voering
o Op zee: Turkse vloot verslagen en Frans-Engelse zeeblokkades tegen Rusland.
o Op land: gevechten op de Krim: loopgraven en artillerie rond Sebastopol.
D Economie en oorlog
o Economische motieven Eng. + Fr. Om oorlog te gaan voeren.
o Door korte duur van de oorlog, geen zwaar belasting economie Eng. + Fr. (gevechten waren ook heel ergens anders).
o Zware belasting voor Russische economie.
E Soldaten in de oorlog
o Engelse leger: grote verschillen omstandigheden officieren en soldaten.
o Engelse leger: meer doden door kou en cholera dan door kogels > slechte medische verzorging > Florence Nightingale (pacifistisch = tegen geweld) vond dat leger zelf moest zorgen voor gewonden > zette een reorganisatie op een gezondheidszorg in het leger (verplegersopleiding, Medical Army School).
F Burgers en Oorlog
o Franse burgers niet enthousiast, maar Napoleon III zette door.
o Russische burgers wel enthousiast, ze vonden bescherming van christenen een goed motief.
o Engelse burgers: - steunden oorlog eerst wel, later niet (zie G) - Florence Nightingdale bracht vrouwenbeweging in stroomversnelling.
G Pers en propaganda
Eerst: Engelse pers steunt de oorlog (Rusland een “conservatief gevaar”).
Daarna: Communicatie middelen telegraaf + fotografie brengen ellende loopgraven Sebastopol in beeld > steun neemt af.
Hierdoor: Na de oorlog militaire censuur (verslag over oorlog gecontroleerd door de overheid).
H Gevolgen van de oorlog
o Voor Frankrijk: werd op Europese continent sterkste macht.
o Voor Engeland: - zeemacht nu ook in Zwarte Zee gebied. - legerhervorming.
o Voor Rusland: - verloor militair voordeel in Europa. - einde Heilige Alliantie.
o Voor Turkse Rijk: zwakheid en afhankelijkheid van grote Europese landen was aan het licht gekomen: de “Zieke man van Europa”.
3 Frans-Duitse Oorlog (1870-1871)
A Oorzaken en aanleinding
Oorzaken:
o Ideaal van Napoleon III: “Verenigde Staten van Europa”onder leiding van Frankrijk.
> Hij wilde natiestaten (=1 volk is 1 land) in Europa.
> dus steunde hij bijv. de Italiaanse vrijheidsstrijd in de slag bij Solferino (1859).
> maar de bevolking van Frankrijk verloor vertrouwen in hem.
> hij had dus snel een groot internationaal succes nodig.
o Koning van Pruisen Wilhelm I wilde één rijk maken van alle Duitse staatjes onder leiding van Pruisen.
> benoemde daarvoor Bismarck als kanselier.
> Bismarck reorganiseerde het leger en viel andere Duitse staten in het noorden aan.
> Succesvol > Noord-Duitse bond onder leiding van Pruisen.
> dit alles berdreigend voor Napoleon III!
Aanleiding:
Napoleon III wilde garantie van Wilhelm I dat hij zich nooit zou bemoeien met de Spaanse troonopvolging.
> Wilhelm wees dit af en Bismarck liet dit (aangedikt) publiceren in de pers.
> Frankrijk verklaart Noord-Duitse Bond de oorlog.
> De Zuid-Duitse staten besloten zich bij de Noord-Duitse Bond aan.
> hierdoor, door oorlog, Duitse eenheid!
B Verloop van de oorlog
Julie-september 1870:
Moderne Pruisische leger verslaat het slecht georganiseerde Franse leger snel en beslissend bij Sedan. Napoleon III gevangen.
September-decembert 1870:
Woedende burgerij in Parijs roept “Derde Republiek”uit met een “regering van nationale verdediging”
> hierdoor belegeringsoorlog om Parijs.
> Franse legers maar ook gewapende burgers (Franse-tireurs, Nationale Garde) voerden een guerrillastrijd (telkens korte aanslagen) tegen de Duitse troepen.
> Bismarck besloot Parijs te bombarderen om er snel een eind aan te maken. (door groei Franse verzet en angst inmenging andere landen)
Januari 1871:
o Wilhelm I roept in Versailles het Duitse Keizerrijk uit.
o Hongersnood dwingt Fransen tot overgave: Vrede van Frankfurt
> Fransen moesten gebeid inleveren. (Elzas-Lotharingen)
> Fransen moesten schadevergoeding betalen.
C Oorlog voering
o Fransen: weinig geld dus geen legerhervormingen. Hoop was gevestigd op een (klein) beroepsleger.
o Duitsers: leger hervormingen (dienstplicht, nieuwe wapens, spoorwegen, leger georganiseerd in “generale strofen”) waren geslaagd. Offensieve fase ging uitstekend, maar leger was niet voorbereid op een belegerings/guerrillaoorlog.
D Economie en oorlog
Voor de oorlog:
- Pruisen: snelle industrialisatie en economische groei.
- Frankrijk: ook groei, maar minder. (door politieke onrust)
Tijdens de oorlog:
- Schade Franse economie in bezette delen van Frankrijk en door belegering Parijs.
- Beide landen economische schade gebruik (spoor)wegen voor oorlog (handels belemmering).
Na de oorlog:
- Oorlog enorme impuls Duitse economie.
- Frankrijk herstelt zich snel.
E Soldaten in de oorlog
Veel slachtoffers door:
- Nieuwe wapens.
- Duitse pokken epidemie tijdens belegering van Parijs.
- Slechte omstandigheden Duitse krijgsgevangenen kampen.
1864: Na de bloederige slag bij Solferino:
Hemi Dunant (voorstander burgerlijk beschavingsideaal: burgers hebben verantwoordelijkheid in het algemene fatsoen) richt in Geneve het neutrale Rode Kruis op.
F Burgers in de oorlog
In Frankrijk:
>Tijdens oorlog veel burgers gevlucht naar Parijs
> tijdens beleg van Parijs wanorde, hongersnood, ziekte. Veel burgers bij Nationale Garde.
> Na oorlog angst bij de nieuwe regering voor Nationale Garde: boze hongerige menigte.
> Angst blijkt terecht: Nationale Garde opstand, stichting “comunne van Parijs”: onafhankelijk gebied met verregaande gelijkheid (inspiratie voor Karl Marx!).
> tweede beleg van Parijs met veel doden door straatgevechten maakt einde aan commune.
G Pers en propaganda
o Eerst: zowel in Pruisen als in Frankrijk steun pers voor de oorlog. In Pruisen stond het vooral in het teken van Duitse eenwording. (bijv. tegen vallende prestaties Zuid-Duitse landen verzwegen)
o Na val Napoleon III: meer vrijheid Franse pers > daarna ook meer kritiek.
H Gevolgen van de oorlog
o Heftige nasleep in Frankrijk. (communie > zie F)
o Duitsland machtigste land op continent.
o Revanchegedachte (= wens wraak te nemen) in Frankrijk.
o Andere landen nemen Duitse tactieken over:
- algemene dienstplicht
- leiding van legers werd in handen gelegd van generale staven die zich bezig hielden met tacktiek.
- volstrekt vertrouwen in offensieve tactiek.
4 De Eerste Wereldoorlog (1914-191
A Oorzaken en aanleiding
Oorzaken:
o Toenemend nationalisme:
- sommige bevolkingsgroepen willen zich losmaken van de staat waarin zij leven. (bijv. de Slaven op de Balkan)
- sommige staten waren overtuigd van hun eigen superioriteit. (bijv. Duitsland wil meer invloed in de wereld > “weltpolitiek” van Wilhelm II, Frankrijk wil revanche voor nederlaag)
o Toenemend imperialisme (Engeland het grootste koloniale Rijk, Frankrijk en Duitsland wilden dit ook)
o Toenemend militarisme en wapenwedloop: militaire macht was belangrijk, iedereen wilde het grootste leger.
o Bondgenootschappen: door opkomst Duitsland was machtsevenwicht verstoord. Daardoor: bondgenootschappen:
- Tripple Alliantie / Centralen: Duitsland, Oostenrijk – Hongarije en Italië.
- Tripple Entente / geallieerden: Engeland, Frankrijk en Rusland.
Aanleiding:
Moord op Oostenrijkse troonopvolger Frans Ferdinand in 1914.
> Servië kreeg de schuld. (vanwege Slavische nationalisme)
> Oostenrijk – Hongarije viel Servië aan.
> Servië werd gesteund door Rusland.
> Door bondgenootschappen heel Europa in oorlog.
B Verloop van de oorlog
Het plan:
Duitsland:
Von Schliefenplan: snel Frankrijk verslaan, en dan naar Rusland. Zou moeten lukken omdat Rusland traag mobiliseert. Mislukt omdat Rusland snel mobiliseerd.
Frankrijk:
Plan XVII: Snel aanval op Elzas –Lotharingen zodat de oorlog daarna in Duitsland gevoerd wordt. Mislukt omdat Frankrijk niet sterk genoeg is.
Tweefrontenoorlog voor Duitsland:
o Oostfrond:
- bewegingsoorlog (Duitsland en Oostenrijk – Hongarije tegen Rusland)
- 1917: Russische Revolutie (communisme in Rusland)
- Duitsland wint in 1918
- De Vrede van Brest – Litvosk: communisten accepteren strenge vrede’s bepalingen om van de oorlog af te zijn en zich bezig te kunnen houden met hun revolutie.
o Westfrond:
- loopgravenoorlog (Duitsland tegen Engeland en Frankrijk, en VS vanaf 1917)
- Duitsland verliest in 1918, vanwege inneming VS (die gaan meedoen door de onbeperkte duikbotenoorlog van Duitsland) Duitse generaals beseffen dat ze niet kunnen winnen en geven op > Wilhelm I vlucht > een burgerregering komt aan de macht.
Wereldoorlog, want:
- VS doen mee.
- Koloniën vechten mee.
C Oorlogvoering
o Totale oorlog: oorlog had invloed op elke burger.
o Miljoenenlegers door diensplicht.
o Vuurkracht en mobiliteit van legers sterk verbeterd door industrialisatie.
o Effectieve verdedigingsmiddelen (prikkeldraad, loopgraven, machinegeweren) zorgen voor massaslachtingen zonder veel terreinwinst.
o Om die verdediging te kunnen breken, zoeken beide partijen naar betere aanvals methoden:
- bommen en granaten
- gifgas
- tanks en vliegtuigen
o Zeeblokkade Engeland tegen Duitsland, Duitsland voerde onbeperkte duikbotenoorlog.
o Fronten geopend in koloniën, waarbij etnische conflicten door Centralen / Geallieerden werden aangewakkerd om volken voor hen te laten vechten.
D Economie en oorlog
o Oorlogseconomie (dus: geleide economie door de staat)
o Tekort aan arbeidskrachten vanwege dienstplicht > daardoor: inzet vrouwen in fabriek.
o Tekorten door Engelse zeeblokkade en Duitse onbeperkte duikbotenoorlog.
o VS voorzien geallieerden van producten. Economie VS groeit ten koste van Europa.
E: soldaten in de oorlog
- massaslachting
- door geneeskundige vernieuwingen weinig doden door ziekten op het slagveld.
- Door afschuwelijke omstandigheden zelfverminking en zelfmoord.
- Oorlogscultuur: haatgevoelens naar vijand ( door nationalisme en propaganda ) daardoor: wreedheden in bezet gebied.
- Tot 1917 geen protest van soldaten. In 1917 in Frankrijk en Rusland muiterij en desertie ( dienst weigering ).
F: burgers en de oorlog
- burgers steunden de oorlog.
- Burgerslachtoffer door: * oorlogsgeweld ( alleen in frontlinie ) * honger ( door schaarste ) * Spaanse griep ( alle medische aandacht gin naar het leger ).
- Grote stromen vluchtelingen
- In bezette gebieden werden burgers gedeporteerd te werk opgesteld.
- Internationale afspraken en oorlogsrecht ( geneefse conventie ( 1864 ) en Haagse vredesconferenties ( 1899 – 1907 )) werden geschonden, ondanks pogingen rode kruis dit te voorkomen.
G: pers en propaganda
Propaganda oorlog, vanwege massamedia was het makkelijker om de publieke opinie te beïnvloeden.
- Fr , Eng, Dl: informatie werd achtergehouden, geen persvrijheid maar ook zelfcensuur van kranten.
- Tegenstander werd geschilderd als oorlogsmisdadiger, nationalisme/ religie raakten verweven ( ‘ god staat aan onze kant ‘ ).
- Schrijvers, leraren en geestelijken dragen spontaan bij aan oorlogspropaganda. veel steun voor de oorlog.
H: gevolgen van de oorlog
- politieke chaos in midden en oost- europa ( o.a. communistische revolutie dreiging ) hierdoor: Oostenrijk – Hongarije en Turkse rijk vallen uiteen.
- Duitsland: Weimar – republiek. Dolkstoot legende ( gedachten dat Dl had kunnen winnen maar door linkse nationalisten een dolk in de rug gekregen heeft, is legende )
- Vrede van Versailles ( 1919 ):
• VS ( Wilson ) : 14 punten plan. O. a Volkenbond en zelfbeschikkingsrecht.
• Maar: Dl krijgt de schuld en moet betalingen doen.
• Maar: Volkenbond zwak instrument ( bv. VS wordt zelf geen lid ).
• Maar: koloniën + Arabische volken geen zelfbeschikkingsrecht.
• Maar: minderhedenproblematiek bij veel grenzen niet opgelost.
- 1922: permanent hof van justitie in den haag.
- 1925: verdrag van locarno ( Dl nooit meer elzas/ lotharingen te willen verzoening tussen Fr en Dl ) en 1928: Briand – kellog – pact ( 64 landen beloven elkaar nooit meer de oorlog te verklaren) wereldvrede leek gewaarborgd.
- Oorlogsmonumenten + herdenkingen
- Vrouwenemancipatie en daarmee vrouwenkiesrecht versneld door deelname vrouwen aan oorlogsindustrie.
Instabiliteit leidt tot totalitaire regimes ( fascisme Italië, communisme sovjet – unie, nationaalsocialisme Dl opkomst Hitler ) WO 2
